Kara pozbawienia wolności stanowi dziś jedną najdotkliwszych kar przewidzianych przez prawo. Przede wszystkim ma ona pełnić funkcję izolacyjną, realizując tym samym daleko idące cele prewencyjne, a z czasem prowadzić do resocjalizacji. Zgodnie z danymi zebranymi przez Główny Urzędu Statystyczny w 2018 r. osób powyżej 18 roku życia skazanych przez sądy powszechne za przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego było 275.768, z czego na karę pozbawienia wolności skazano 103.814 osób. Wśród skazanych 49.512 z nich otrzymało karę bezwzględnego pozbawienia wolności. Zasadą w polskim systemie prawnym jest odbywanie kary pozbawienia wolności w całości oraz w sposób nieprzerwany. Tylko tak omawiana kara może realizować stawiane przed nią cele. Wyjątki od powyższej zasady są nieliczne, a jednym z nich jest właśnie instytucja przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności. Ma ona być wyrazem postulatu humanitaryzmu w prawie karnym a zarazem umożliwiać skazanym w sytuacjach wyjątkowych czasowe opuszczenie miejsca odbywania kary. Statystki prowadzone przez Służbę Więzienną wskazują, że według stanu na dzień 30.04.2018 r. zasadniczą karę pozbawienia wolności odbywało 67.669 skazanych powyżej 18 roku życia, z czego zwolnionych na przerwę w odbywaniu kary pozbawienia wolności zostało 1275 skazanych. Ukazuje to szczególny charakter omawianej instytucji, która obwarowana jest szeregiem wymogów koniecznych do spełnienia by skazany mógł z niej skorzystać.
Kto i kiedy może wystąpić o udzielenie przerwy w odbywaniu kary
Z wnioskiem o udzielenie przerwy w wykonywaniu kary pozbawienia wolności może wystąpić sam zainteresowany lub upoważniony do obrony adwokat, bądź radca prawny. Może to także uczynić dyrektor zakładu karnego, w którym odbywana jest kara oraz sądowy kurator zawodowy. Stosowny wniosek należy złożyć do właściwego sądu penitencjarnego ze względu na miejsce przebywania skazanego. Po udzieleniu pierwszej przerwy ten sam sąd jest każdorazowo sądem właściwym do udzielania kolejnych przerw. W przypadku odmowy udzielenia przerwy, składający wniosek może w terminie 7 dni złożyć zażalenie na decyzję sądu. Instytucja przerwy w wykonywaniu kary dotyczy nie tylko kary pozbawienia wolności, ale także zastępczej kary pozbawienia wolności, kary aresztu, zastępczej kary aresztu oraz kary aresztu wojskowego. O przerwę można ubiegać się zasadniczo od chwili rozpoczęcia odbywania kary pozbawienia wolności, aż do chwili jej odbycia. Pozytywne rozpatrzenie wspomnianego wniosku uzależnione jest jeszcze od spełnienia przesłanek opisanych poniżej.
Obligatoryjne udzielenie przerwy z powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby
Sąd musi udzielić przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności w przypadku wystąpienia u skazanego choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby. Istotnym jest fakt, że podstawą udzielenia przerwy nie może być jakakolwiek choroba zwłaszcza, iż w miejscach odbywania kary pozbawienia wolności funkcjonuje więzienna służba zdrowia. Jak zauważa Sąd Apelacyjny w Krakowie, w postanowieniu z dnia 9 kwietnia 2018 r.[1] musi być to choroba powodująca, że dalszy pobyt osoby skazanej w zakładzie karnym zagraża jej życiu lub stwarza poważne niebezpieczeństwo dla zdrowia. Wskazany „ciężar choroby” nie może więc jedynie objawiać się rozmaitego rodzaju dodatkowymi uciążliwościami dla osób odbywających karę. Chodzi o stworzenie warunków, w których dalszy pobyt w izolacji stanie się niecelowy lub wręcz niehumanitarny. Przerwa orzekana w powyższych przypadkach trwa do czasu ustania przeszkody.
Fakultatywne udzielenie przerwy z powodu ważnych względów rodzinnych lub osobistych
Sąd penitencjarny ma także możliwość fakultatywnego orzeczenia przerwy, gdy przemawiają za tym ważne względy rodzinne lub osobiste. Pierwsza z wymienionych przesłanek jest nieco kłopotliwa, ponieważ co do zasady kara pozbawienia wolności zawsze stawia najbliższych skazanego w trudnej sytuacji. W związku z powyższym oczywistym jest, że musi chodzić o sytuacje wyjątkowe. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Lublinie[2] „członkowie rodziny skazanego są zobowiązani do podjęcia wzmożonego wysiłku w celu zapewnienia sobie podstawowych warunków egzystencji bez jego pomocy. Dopiero w wypadku, kiedy nie jest to możliwe, a jednocześnie ich sytuacja jest na tyle trudna, że zagrożony jest ich byt, uzasadnione jest rozważenie możliwości zastosowania wobec skazanego instytucji przerwy w karze” Koniecznie jest więc uzasadnienie, że to właśnie powrót skazanego na wolność pomoże odwrócić ciężką sytuację rodziny. Podobnie należy rozumieć drugą przesłankę ważnych względów osobistych. W przypadkach fakultatywnych kluczową rolę odgrywać będzie właściwe uzasadnienie oraz odpowiednio dobrana argumentacja. Niezbędna może się okazać pomoc adwokata znającego orzecznictwo sądów penitencjarnych w omawianej dziedzinie.
Fakultatywne udzielenie przerwy skazanemu uzależnionemu m.in. od środków odurzających
Zgodnie z artykułem 73a pkt 1 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii można także udzielić przerwy skazanemu uzależnionemu od środków odurzających, substancji psychotropowych lub nowych substancji psychoaktywnych, odbywającemu karę pozbawienia wolności za przestępstwo popełnione w związku z używaniem takich środków lub substancji, jeśli do końca odbywania kary pozostało mu nie więcej niż 2 lata. Przerwę taką udziela się wyłącznie w celu podjęcia leczenia lub rehabilitacji. Muszą za tym jednak przemawiać względy lecznicze i wychowawcze. Warunkiem orzeczenia przerwy jest w takiej sytuacji wykazanie przez skazanego, że ma zagwarantowane miejsce leczenia lub rehabilitacji w odpowiednim podmiocie leczniczym odpowiadającym jego potrzebom terapeutycznym. Skazany musiał także wyrazić wcześniej zgodę na objęcie go leczeniem lub rehabilitacją podczas odbywania kary.
Przerwa w wykonywaniu kary
Przerwa posiada ograniczenia czasowe dwojakiego rodzaju. Po pierwsze maksymalny czas trwania przerwy wynosi jeden rok. Możliwe jest uzyskanie więcej niż jednej przerwy jednak mimo to łączny czas ich trwania nie może przekroczyć jednego roku. Po drugie, ponowne wystąpienie o udzielenie przerwy nie może nastąpić wcześniej niż po upływie roku od powrotu skazanego do miejsca odbywania kary. Zasada ta nie obowiązuje jednak w przypadku wystąpienia przesłanki takiej jak choroba psychiczna, inna ciężka choroba lub inny wypadek losowy. Co istotne okresu korzystania z przerwy nie zalicza się czasu odbywania kary. Należy także wspomnieć, iż sąd zarówno w czasie udzielania przerwy jak i w czasie jej trwania, może nałożyć na skazanego pewne obowiązki, które mają na celu kontrolowanie jego zachowania w tym czasie. Sąd może zobowiązać skazanego do: podjęcia starań o znalezienie pracy zarobkowej, meldowania się we wskazanej jednostce Policji, utrzymywania kontaktu z sądowym kuratorem zawodowym, niezmieniania bez zgody kuratora miejsca pobytu.
Powrót do miejsca odbywania kary
Sąd penitencjarny udzielając przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności określa dokładnie datę powrotu skazanego do miejsca, w którym ten ma odbywać karę. Co ważne skazany, który nie stawi się w zakładzie karnym najpóźniej w ciągu trzech dni od upływu wyznaczonego terminu, popełnia przestępstwo. Chyba, że opóźnienie wynika z usprawiedliwionej przyczyny.
Bartosz Bożek
[1] Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie, sygnatura akt II AKzw 207/18
[2] Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Lublinie, sygnatura akt II AKzw 207/18
