Jedną z dwóch form umów o świadczenie usług turystycznych jest umowa o imprezę turystyczną. Impreza turystyczna jest to pakiet świadczeń w ramach, którego wchodzą co najmniej dwie usługi turystyczne, tworzące jednolity program, który jest objęty wspólną ceną. Usługi te obejmują nocleg lub trwają ponad 24 godziny, jeżeli program przewiduje zmianę miejsca pobytu (art. 3 pkt 2, Uout). Powyższy zestaw usług objęty jest jednym zobowiązaniem organizatora turystyki i występuje w całkowitej cenie imprezy turystycznej, która nie jest rozdzielona na pojedyncze usługi.
Umowa o świadczenie usług turystycznych pakietowych nazywana jest w obrocie jako umowa o podróż, umowa o wycieczkę oraz umowę o imprezę turystyczną (najczęściej spotykana forma). Jest to umowa dwustronnie zobowiązująca, kauzalna, wzajemna, odpłatna. Nie reguluje jej kodeks cywilny.
Charakter prawny umowy o imprezę turystyczną jest sporny. W literaturze przedmiotu występuje kwalifikacja umowy o imprezę turystyczną jako umowy nienazwanej. W orzecznictwie przeważa pogląd, że jest to umowa mieszana. Sąd Najwyższy wskazał, że umowa o imprezę turystyczną zawiera elementy składające się z różnych umów nazwanych np. umowy zlecenia, o dzieło, przewozu, najmu, sprzedaży, przechowania. W odniesieniu do umowy o imprezę turystyczną mają zastosowanie przepisy prawa cywilnego o umowach w ogólności oraz przepisy części ogólnej dotyczące zobowiązań. Umowa o imprezę turystyczną posiada specyficzne cechy własne.
Występuje także pogląd kwalifikacji umowy o imprezę turystyczną jako podtyp umowy o dzieło. Analizowany typ umowy w literaturze występuje czasami jako umowa nazwana. W przypadkach nieuregulowanych ustawą o imprezach turystycznych zgodnie z nią należy stosować przepisy kodeksu cywilnego oraz inne dotyczące ochrony konsumenta (art. 11, Uout). Przykładem jest ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów. W stosunku do wskazanej wyżej ustawy oraz kodeksu cywilnego unormowania ustawy o usługach turystycznych stanowią jej lex specialis. Postanowieniami przedmiotowo istotnymi (essentialia negotii) charakteryzującymi typ umowy o imprezę turystyczną są m.in.: określenie miejsca pobytu w przypadku pobytu wypoczynkowego lub trasy pobytu wycieczki objazdowej, ustalenie programu imprezy turystycznej ze wskazaniem na rodzaj, jakość i termin usług turystycznych będących zintegrowanym pakietem, a także określenie ceny imprezy, która stanowi zryczałtowaną opłatę za pakiet usług turystycznych. Wszystkie powyższe znamiona winny wystąpić łącznie, aby móc zakwalifikować daną czynność prawną jako typ umowy o imprezę turystyczną. W ustawie o usługach turystycznych wskazane są także inne postanowienia umowne takie jak:
– sposób zapłaty,
– rodzaj i zakres ubezpieczenia turystów,
– sposób zgłaszania reklamacji (art.14 pkt 2, Uout);
W kwalifikacji danej czynności prawnej jako typu umowy o imprezę turystyczną nie maja znaczenia.
Umowa o imprezę turystyczną ma charakter konsensualny. Zostaje zawarta poprzez złożenie zgodnych oświadczeń woli stron. Najczęściej jest to umowa adhezyjna. Masowa liczba zawieranych umów przez organizatorów turystyki powoduje zawieranie umów na podstawie wzorca umownego utworzonego przez organizatora turystyki. Wzorce występują także w postaci katalogów, folderów, broszur, ogólnych warunków uczestnictwa, wzorów umów itp. Potencjalny konsument ma możliwość ich zaakceptowania lub odstąpienia od ich zawarcia. Występuję on jako słabsza strona umowy. Możliwość negocjacji ustaleń umownych jest często ograniczona do kwestii drugorzędnych. W ustawie o usługach turystycznych ustawodawca wprowadził normy o charakterze semiimperatywnym w celu przeciwdziałania nadużywania przez organizatorów turystyki naruszeń w wzorcach umownych. Postanowienia umów zawierane przez organizatorów turystyki z klientami mniej korzystne dla klientów, niż postawienia tej ustawy są nieważne ( art. 19 pkt 1, Uout). W miejsce postanowień umownych mniej korzystnych dla klienta obowiązują przepisy ustawy o usługach turystycznych (art.19 pkt 2, Uout).
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumenta przeprowadził w 2003 roku kontrolę treści postanowień wzorców umów, regulaminów oraz ogólnych warunków umów zawieranych z konsumentami przez przedsiębiorców świadczących usługi w zakresie organizacji imprez turystycznych. W wyniku przeprowadzonej kontroli stwierdzono wiele nieprawidłowości, m.in. przeważająca część zbadanych umów o świadczenie usług turystycznych zawierała niedozwolone postanowienia umowne, wykazano, że stosowane w umowach postanowienia są niejednoznaczne, mętne i niezrozumiałe dla przeciętnego konsumenta. Ponadto sformułowane w umowach, warunki uczestnictwa powodowały trudność realizacji roszczeń z umowy przez konsumentów. Zakwestionowane przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów postanowienia umowne w większości przypadków istotnie ograniczały odpowiedzialność organizatora turystyki względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania i co najważniejsze stwierdzono, że organizatorzy turystyki nie przestrzegali ustawy o usługach turystycznych. Badaniem zostało objęte 125 podmiotów będących organizatorami turystyki. W latach 2004, 2005, 2008 oraz 2011 roku przeprowadzono ponowne kontrole. Powtórzone działania wskazują znaczną skale naruszeń stosowanych we wzorcach umownych przez organizatorów turystyki. Celem kontroli Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest wyeliminowanie nieprawidłowości i podniesienie świadomości prawnej uczestników rynku. Dla porównania w 2011 roku skontrolowano 87 przedsiębiorców. Kontrola wykazała stosowanie klauzul, które mogą zawierać unormowania niekorzystne dla konsumentów u 55 przedsiębiorców (63%). Poprzedni raport z 2008 roku wskazuje nieprawidłowości u 96% sprawdzonych podmiotów.
Omawiana umowa o imprezę turystyczną posiada charakter odpłatny. Jest to ekwiwalent pakietu usług turystycznych za świadczenie pieniężne uczestnika imprezy turystycznej, bądź osoby działającej na jego rzecz. Jest to umowa z grupy umów rezultatu. Organizator turystyki zobowiązuje się do wykonania ustalonego programu imprezy turystycznej i ponosi odpowiedzialność w tym zakresie. Zasadniczo nie zwalnia organizatora zachowanie należytej staranności. Pojedyncze elementy pakietu usług turystycznych w ramach danej imprezy turystycznej zobowiązują organizatora do starannego działania. Dotyczy to np. zapewnienia bezpieczeństwa uczestnikowi imprezy turystycznej. Umowa o świadczenie usług turystycznych polegających na organizowaniu imprez wymaga formy pisemnej (art. 14 pkt 1, Uout). Forma ta zastrzeżona jest dla celów dowodowych, jej niedochowanie nie powoduje nieważności umowy (art. 74 par 2, Kc). Osoba, która zawarła z klientem umowę o świadczenie usług turystycznych jest obowiązana niezwłocznie dostarczyć klientowi jeden egzemplarz tej umowy (art. 14 pkt 2a, Uout).
W umowie o świadczenie usług turystycznych występuję klient, czyli uczestnik imprezy turystycznej lub osoba, która zawiera tę umowę na rzecz uczestnika. Może to być osoba, której przekazano prawo do korzystania z usług turystycznych objętych uprzednio zawartą umową (art. 3 pkt 11, Uout). Stroną umowy nie jest osoba na rzecz której umowa została zawarta. Drugą stroną umowy jest organizator turystyki. Na rynku usług turystycznych występuje także profesjonalny podmiot- agent turystyczny. Zawiera on z konsumentem umowę o świadczenie usług turystycznych w imieniu organizatora turystyki. Działalność gospodarcza prowadzona przez organizatorów turystyki i pośredników turystycznych jest działalnością rejestrowaną. Marszałek województwa właściwego ze względu na siedzibę przedsiębiorstwa lub siedzibę oddziału w przypadku przedsiębiorcy zagranicznego prowadzi rejestr organizatorów turystyki i pośredników turystycznych (art. 7, Uout).
Wpis do rejestru organizatorów turystyki i pośredników turystycznych obejmuje:
-firmę przedsiębiorcy, jego siedzibę i adres, a w przypadku gdy przedsiębiorca
jest osobą fizyczną – adres zamieszkania;
-numer identyfikacji podatkowej (NIP),
– określenie przedmiotu działalności;
– określenie zasięgu terytorialnego wykonywanej działalności (obszar kraju,
kraje europejskie lub kraje pozaeuropejskie);
– wskazanie głównego miejsca wykonywania działalności objętej wpisem do
rejestru oraz oddziałów;
– imiona i nazwiska osób upoważnionych do kierowania działalnością przedsiębiorcy
oraz działalnością jego oddziałów.
Rejestr jest jawny i dostępny dla każdego konsumenta w systemie informatycznym. Jest to jedno z narzędzi umożliwiających konsumentowi zweryfikowania informacji przedstawianych przez organizatorów turystyki.
Autor
mgr Przemysław Babiarz,
właściciel
Przypisy i orzecznictwo:
- J. Gospodarek: Prawo w turystyce i rekreacji, s. 221, s. 223, s.224
- M. Cholewa-Klimek, M. Chudzik, I. Cybula, P. Cybula, P. Czubik, R. Flejszar, S. Koroluk, P. Kostański, A. Krawiec, J. Orlicka, E. Wieczorek, M. Wyrwiński: Prawo w praktyce biur podróży, (red. P. Cybula), Warszawa 2006, wyd. LexisNexis, s. 105
- W. Beyer: Umowy w turystyce międzynarodowej (wybrane zagadnienia), Warszawa 1976, wyd. Prawnicze, s. 35.
- Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 1986r., III CZP 2/86, OSNCP 1987, nr.1, poz. 10
- P. Cybula: Umowa o imprezę turystyczną, s. 15-16
- Ustawa z 2.03.2000r., o ochronie niektórych praw konsumentów, Dz. U. 2000 nr 22. poz. 271 z późn. zm.
- Raport z Kontroli Wzorców Umownych oferowanych konsumentom przez organizatorów turystyki, Warszawa 2004, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Dostępny na: www.uokik.gov.pl
- Raport z Kontroli Wzorców Umownych oferowanych konsumentom przez organizatorów turystyki, Warszawa 2011, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Dostępny na: www.uokik.gov.pl
